Trong quá trình sử dụng điện, bạn đã bao giờ cảm thấy tê tay, thậm chí khi chạm vào thiết bị bỗng lóe lên đốm sáng? Đây là dấu hiệu hở mát, rò rỉ dòng điện, có nguy cơ đe dọa đến tính mạng con người.

Trong ngành cơ điện, dòng rò là một hiện tượng vật lý, sản sinh từ sự dư thừa trong quá trình tiêu thụ điện năng.

1. Hở mát là gì

Hở mát hay còn gọi là hiện tượng rò điện thường xảy ra với các thiết bị, máy móc đã qua lâu ngày sử dụng hoặc hệ thống tiếp địa không đạt tiêu chuẩn tạo nên dòng rò. Trong ngành cơ điện, dòng rò là một hiện tượng vật lý, sản sinh từ sự dư thừa trong quá trình tiêu thụ điện năng hoặc hệ thống cách điện không đảm bảo. Dòng rò không những gây tổn hao năng lượng, giảm hiệu suất sử dụng mà còn tạo ra nguy cơ tai nạn điện.

2. Nguyên nhân của hở mát, rò điện

Nguyên nhân đầu tiên xuất phát từ sự xuống cấp của thiết bị tiêu thụ điện. Mỗi thiết bị đều có tuổi thọ nhất định. Qua thời gian sử dụng tối ưu, kết hợp với yếu tố môi trường bên ngoài tác động khiến hệ thống điện của thiết bị xuống cấp. Bản thân trong các sợi dây dẫn điện của thiết bị khi trải qua thời gian làm việc liên tục, nhiệt lượng sinh ra trong quá trình làm việc khiến tính chất cơ lý hóa thay đổi, kéo theo sự bền chắc và độ dẫn điện cũng thay đổi theo. Hiện tượng lão hóa của thiết bị không chỉ diễn ra từ bên trong mà còn với vỏ bên ngoài. Lớp sơn cách điện (nếu vỏ bằng kim loại) lâu ngày dần bị mài mòn, bong chóc, kết hợp với lớp vỏ cách điện của dây dẫn bị lão hóa tạo nên kẽ hở cho dòng dư thừa tràn ra bề mặt bên ngoài.

Nguyên nhân thứ hai là do môi trường. Khi thiết bị đã cũ, kết hợp với không khí ẩm hoặc và chứa nhiều bụi kim loại, điện trở xung quanh thiết bị giảm khiến nguy cơ rò điện tăng lên. Đặc biệt nếu người sử dụng chạm vào thiết bị trong tình trạng cơ thể bị ướt hoặc chân tiếp xúc trực tiếp với nền đất thì nguy cơ giật điện càng tăng cao.

Nguyên nhân thứ ba là do hệ thống tiếp địa không đảm bảo. Việc nối đất có tác dụng tạo ra đường đi của dòng điện dư thừa (nếu phát sinh) trong quá trình sử dụng. Nếu hệ thống tiếp địa không đạt chuẩn hoặc xuống cấp sẽ tạo ra nguy cơ mất an toàn trong lao động và sinh hoạt. Theo tiêu chuẩn, trở suất của dây tiếp địa phải nhỏ hơn 4 Ôm. Ở mức trở suất này, dây tiếp địa sẽ đảm bảo vai trò tiêu hao dòng rò thay vì lan truyền sang người sử dụng. Hệ thống tiếp địa có những yêu cầu kỹ thuật khắt khe và chỉ có các chuyên gia cơ điện mới có khả năng thiết kế, thi công nhằm đảm bảo cho thiết bị và hệ thống điện vận hành an toàn.

Rò điện có thể xảy ra ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào nếu không có biện pháp

phòng tránh hiệu quả.

3. Dấu hiệu của hở mát, rò điện

3.1. Với hệ thống điện gia đình

Khi aptomat chống giật nhảy, chuyển chế độ cắt điện. Nguyên nhân của việc nhảy aptomat là do sự chênh lệch điện áp gây ra bởi dòng rò.

Trong trường hợp hệ thống điện gia đình không lắp aptomat chống giật, việc phát hiện dòng rò khó hơn. Dấu hiệu rò điện lúc này xảy ra do cảm nhận của cơ thể khi tiếp xúc với dòng rò. Trong điều kiện khô ráo, ở mức điện áp dưới 36 Volt, cơ thể người chưa gặp nguy hiểm. Trong môi trường ẩm ướt, chỉ cần điện áp 6 Volt đã có thể gây chết người. Do vậy trong quá trình sử dụng thiết bị điện, nếu cơ thể cảm thấy bị tê hoặc co giật, ngay lập tức phải cắt cầu dao hoặc aptomat, sau đó liên hệ với người có chuyên môn đến kiểm tra và khắc phục sự cố rò điện.

Với những thiết bị cắm điện thường xuyên, ví dụ như ti vi, tủ lạnh, nếu phát hiện ra mùi khét hoặc ngưng hoạt động, thay vì cố khởi động lại, gia đình nên gọi người có chuyên môn về cơ điện kiểm tra. Việc gọi người có chuyên môn đặc biệt cần thiết với gia đình không có hệ thống tiếp địa. Phạm vi cháy chập có thể không chỉ xảy ra với thiết bị đang sử dụng mà còn có khả năng cháy chập lan truyền. Việc tìm kiếm, khắc phục vị trí đoản mạch cần tiến hành càng sớm càng tốt để đảm bảo an toàn tối đa cho người sử dụng.

3.2. Với hệ thống điện công nghiệp

Hiện nay có nhiều đơn vị quảng cáo, giao bán các thiết bị phát hiện dòng rò, tuy nhiên những thiết bị này thực chất là Ampe kế, Ôm kế hoặc đồng hồ vạn năng. Việc phát hiện dòng rò cần một thiết bị đặc biệt. Thiết bị này có giá thành khá cao, muốn sử dụng phải có kiến thức chuyên sâu về cơ đện nên không phải cơ sở nào cũng có khả năng đầu tư và vận hành.

Thay vì được đầu tư thiết bị kiểm tra chuyên dụng, các cơ sở công nghiệp thường trang bị hệ thống tiếp địa đạt chuẩn, phù hợp với hệ thống cơ điện. Khi có dòng rò, nhờ hệ thống tiếp địa, dòng rò sẽ gây ra hiện tượng đoản mạch khiến thiết bị ngưng hoạt động, nhờ đó cắt nguồn điện và tạo ra môi trường an toàn cho người lao động.

Hệ thống tiếp địa sẽ giúp hạn chế tối đa dòng rò.

4. Cách phòng tránh hở mát, rò điện

4.1. Phòng tránh hở mát, rò điện tại gia đình

Với hệ thống điện gia đình, trong quá trình xây nhà hoặc trước khi vào ở, gia đình nên thông qua người có chuyên môn để thiết kế, thi công, kiểm tra hệ thống tiếp địa. Khi mạng điện gia đình đã có hệ thống nối đất, việc tuân thủ và làm theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất đối với các thiết bị điện là cách tốt nhất loại trừ nguy cơ rò điện. Điểm đáng lưu ý, với các phích cắm ba chấu người Việt thường có thói quen bẻ chấu giữa để cắm điện dễ dàng hơn. Việc loại bỏ chấu thứ ba này vô tình cắt đứt đường thoát của dòng rò (nếu có). Nếu thiết bị rò điện, điện áp sẽ lan truyền ra lớp vỏ hoặc môi trường xung quanh tạo nguy hiểm cho người sử dụng.

Đặc trưng của các thiết bị điện gia đình thường có công suất nhỏ, do vậy việc đầu tư và lắp đặt aptomat chống giật là điều hoàn toàn khả thi và hết sức cần thiết. Ngày nay, nhiều nhà sản xuất thiết bị gia dụng đã chủ động trang bị ELCB cho khách hàng để phòng tránh rò điện trong quá trình sử dụng.

4.2. Phòng tránh hở mát, rò điện tại các cơ sở công nghiệp

Với cơ sở sản xuất công nghiệp, việc duy trì chế độ kiểm tra, bảo dưỡng thiết bị luôn là yêu cầu cần thiết. Chế độ kiểm tra định kỳ sẽ giúp phát hiện kịp thời những hư hỏng xảy ra với thiết bị và hệ thống điện. Ngoài ra như ở phần 3.2 đã đề cập, hệ thống tiếp địa luôn là điều bắt buộc không chỉ với cơ sở công nghiệp mà còn đối với các văn phòng. Hệ thống tiếp địa cần được thiết kế đúng tiêu chuẩn và do đội ngũ có chuyên môn thi công lắp đặt.

Về mặt lý thuyết, có hai kiểu hệ thống tiếp địa. Hệ thống tiếp địa độc lập và hệ thống tiếp địa lặp lại. Điểm chung của 2 hệ thống tiếp địa là luôn có cọc tiếp địa và dây dẫn. Cọc tiếp địa thường là sắt chữ V hoặc ống sắt có đường kính lớn nhằm tăng tiết diện tiếp xúc với đất. Độ sâu tối thiểu của cọc tiếp địa tính từ nền móng phải từ 1.2 m trở lên. Trong kỹ thuật, số lượng cọc tiếp địa đóng xuống đất cho mỗi phân xưởng hoặc thiết bị (tùy thuộc vào đặc thù cuả từng cơ sở công nghiệp) tối ưu là 9 cọc. 9 cọc này chia làm 3 nhóm, mỗi nhóm 3 cọc đóng xuống đất theo hình tam giác. Dây tiếp địa một đầu gắn vào vỏ máy của thiết bị, một đầu hàn nối vào 3 nhóm cọc. Sau khi đã kết nối dây dẫn và cọc tiếp địa, bên thi công cần phải chôn lấp kín đầu cọc và điểm hàn nối giữa dây và cọc.

Hệ thống tiếp địa lặp lại có sự khác biệt với hệ thống độc lập. Thay vì dây tiếp địa chỉ đấu nối vào vỏ máy và cọc tiếp địa sẽ đấu nối thêm vào dây trung tính của mạng điện 3 fa. Khi xảy ra sự cố rò điện, dòng điện dư thừa sẽ lan truyền vào đồng thời hệ thống cọc tiếp địa và dây trung tính, nhờ vậy thời gian phân tán dòng điện được rút ngắn. Tuy nhiên, hệ thống tiếp địa lặp lại gần như không được sử dụng. Nguyên nhân vì trong hệ thống điện, hiện tượng lệch fa thường xảy ra và khó tránh khỏi. Khi lệnh fa, điện áp chênh lệch sẽ truyền qua dây trung tính, từ dây trung tính truyền ngược lại thiết bị gây nên sự cố cháy chập.

Tuân thủ các quy định về an toàn điện là điều bắt buộc với mỗi cá nhân

tham gia sử dụng điện.

5. Biện pháp an toàn giúp phòng tránh rò điện

Bên cạnh việc thi công hệ thống tiếp địa, sử dụng aptomat chống giật, duy trì thiết bị ở trạng thái hoạt động tốt nhất, đảm bảo môi trường sinh hoạt và lao động sạch sẽ, tránh ẩm ướt và bụi kim loại, việc tuân thủ các quy định về an toàn điện là điều bắt buộc với mỗi cá nhân tham gia sử dụng điện.

Đối với hộ cá nhân, đặc biệt gia đình có trẻ nhỏ, việc lưu ý và làm theo khuyến cáo của các chuyên gia cơ điện là hết sức cần thiết nhằm đảm bảo an toàn, phòng tránh xảy ra nguy cơ tai nạn điện.

Đối với các cơ sở sản xuất, việc tìm hiểu, tuân thủ các quy định an toàn điện không những đảm bảo môi trường lao động an toàn mà còn góp phần gia tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Với kinh nghiệm 16 năm trong lĩnh vực cơ điện, Galaxy M&E sẵn sàng tư vấn, thiết kế, cung cấp các giải pháp hoàn chỉnh dành cho mạng điện trung thế, hạ thế tại các cơ sở sản xuất công nghiệp, tòa nhà văn phòng, khách sạn, khu nghỉ dưỡng. Trên tinh thần coi sự An toàn - Ổn định - Hiện đại của các công trình đã và đang thi công là nền tảng để phát triển, Galaxy M&E tự tin trở thành lựa chọn số 1 của các công trình cơ điện, là nơi KHỞI TẠO NHỮNG GIÁ TRỊ cho cuộc sống hôm nay và cho mai sau.

BBT Galaxy M&E